زُمُرُّد (به یونانی: σμάραγδος)(به انگلیسی: Emerald) گونه‌ای بریل و از سنگ‌های گران‌بها است. این سنگ که از سیلیکات آلومینیوم و بریلیوم تشکیل شده در سنگ‌های پگماتیت یافت می‌شود.

واژهٔ زمرد عربی‌شدهٔ «اسماراگدوس» یونانی است.^[۲] که خود گویا از واژه‌ای سانسکریت به معنی سبز گرفته شده.نام اصلی فارسی آن دوال یا دوبال است. از نظر ترکیب شیمیایی و کانی‌شناسی، زمرد با فرمول Be₃Al₂(SiO₃)₆ از بریلیوم، آلومینیوم و سیلیکات تشکیل شده‌است که به همراه آکوامارین آبی، مورگانیت صورتی، هلیودور طلایی و بریل با رنگ پریده سبز به خانواده بریل تعلق دارد. بریل خالص بی‌رنگ است. اضافه شدن مقادیر ناچیزی کروم و وانادیوم، رنگ سبز زیبای زمرد را پدیدمی‌آورد.

زمرد در تاریخ

باستانیان عقیده داشتند این گوهر برای صاحب خود پاکدامنی و نجابت به ارمغان آورده، او را از ارواح شیطانی مصون می‌دارد. در یونان باستان، زمرد بسیار مورد احترام بود ،ولی در روم کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت و به ندرت کاربرد پیدا می‌کرد. در تورات زمرد یکی از سنگ‌های زیربنای شهر بیت‌المقدس معرفی شده، بدین جهت نزد قوم بنی اسرائیل ارج و قرب خاصی دارد. باید توجه داشت که در گذشته‌های دور، گوهرهای اصل بیش از آنکه به عنوان زیور استعمال شوند، جنبه دارویی داشتند و پزشکان، خوردن یا تنقیه پودر و جوشانده آن‌ها را تجویز می‌کردند. هم چنین سلاطین ترک نیز از عاشقان زمردبه شمار می آمده اند. به ویژه برای زمرد خاصیت دارویی و شفابخشی بیش از گوهرهای دیگر قایل بودند .مثلاً جوشانده زمرد را برای علاج سرطان یا برای علاج صرع و همچنین درمان اسهال خونی تجویز می‌کردند. پزشکان یونانی دود زمرد پودر شده و سوزانده را به باور خود برای درمان مارگزیدگی، سرماخوردگی و تنگی نفس استفاده می‌کردند. پیش از آن که عینک و ذره بین ساخت شود به منظور مطالعه و رویت اشیای ریز ،از یک زمرد تراش خورده استفاده می‌کردند و به آن سنگ مطالعه می‌گفتند. در برخی فرهنگها زمرد هدیه مرسوم پنجاه و پنجمین سالگرد ازدواج به‌شمار می‌رود. همچنین در برخی دیگر از فرهنگهای بشری زمرد به عنوان گوهر بیست و سی و پنجمین سالگرد ازدواج استفاده می‌شود. زمرد سنگ زادگان ماه مه (۱۱ اردیبهشت تا ۱۰ خرداد) در نظر گرفته می‌شود.

منابع زمرد در ایران

باغ برج کرمان: این معدن در جنوب کرمان و درمنطقه اسفندقه واقع شده‌است. در این منطقه نیز افراد محلی، اقدام به جمع‌آوری این کانی نموده، با توجه به میزان شفافیت و اندازه آن، آن را به افراد واسطه می‌فروشند. ظاهراً این کانی، پس از خریداری به خارج از کشور ارسال شده، پس از تراش، به عنوان نوعی زمرد به کار گرفته می‌شود.